"صد دانه یاقوت دسته به دسته
با نظم و ترتیب یک جا نشسته
هر دانه‌ای هست خوش رنگ و رخشان
قلب سفیدی در سینه آن
یاقوتها را پیچیده با هم
در پوششی نرم پروردگارم
هم ترش و شیرین هم آب دار است
سرخ است و زیبا نامش انار است"
شاید بتوان گفت انار تنها میوه‌ای است که در هر فصل از سال خوردنش به دل می‌چسبد؛ میوه‌ای خوشمزه که دانه‌های یاقوتی رنگش چشم هر انسانی را خیره می‌کند و مزه‌های مختلفش دهان هر فردی را آب می‌اندازد و باید گفت این قدرت خداست که در اردکان استان یزد با وجود محدوده جغرافیایی خشک و گرم و کویری بودنش چنین محصول منحصر به فردی تولید می‌شود.
این میوه خوشمزه و پرخاصیت در ماه مهر تا حدود آذرماه برداشت می‌شود و اردکانیها و خانواده هایشان به اصطلاح مراسم "انار چینگ"( چیدن انار) را انجام می‌دهند و با آن غذاهایی همچون "گورماست شیر" و "گورماست ارده" و رب انار تهیه میکنند و یا با آب آن شولی یزدی می‌پزند که بین اردکانیها طرفداران خاص خودش را دارد و به این روزها که آخرهای زمان برداشت انار می رسد انارهای کوچک و بازمانده از مرحله اول را می چینند و به اصطلاح کار "انارِ کِلُگ" را انجام می‌دهند.
درسته که هر سال آفت کرم گلوگاه و مگس مدیترانه و یا سرمازدگی باغداران انار کار را اذیت می‌کند اما به گفته علیرضا احمدی، رییس جهادکشاورزی اردکان امسال تولید انار در شهرستان اردکان استان یزد با اقدامات کنترلی آفت کرم گلوگاه و مگس مدیترانه به طریق ارگانیک تا 30 درصد افزایش یافته است.
علیرضا احمدی گفته، استان یزد رتبه سوم کشور را در تولید انار دارد و شهرستان اردکان در بین شهرستان‌های استان یزد جایگاه هشتم را به خود اختصاص داده ولی امسال با توجه به افزایش برداشت امیدوار به ارتقای این مرتبه است.
وی سطح زیر کشت این محصول در شهرستان اردکان را 10 هزار و 500 هکتار عنوان کرده و افزوده، خوشبختانه امسال شاهد سرمای بهاره در شهرستان نبودیم و این موضوع یکی از عوامل افزایش تولید انار شهرستان بوده است.
احمدی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از عوامل افزایش تولید انار در سال جاری استفاده از علم روز مبارزه غیرشیمیایی با آفت کرم گلوگاه و آفت مگس مدیترانه‌ای با توزیع قریب به ۵۰۰ لیتر طعمه سراتراپ و نصب هزاران تله و ده‌ها فرمون بوده که این امر را تا حد مطلوبی محقق کرده و منجر به تولید محصولی ارگانیک و فاقد هرگونه سم شیمیایی شده است.
این مسئول، متوسط برداشت انار شهرستان اردکان در هر هکتار را ۱ ٣ هزار و ۵۰۰ کیلوگرم، عنوان و اظهار کرد: میزان تولید سطح زیرکشت بارور شهرستان در سالجاری بیش از 11 هزار تن بوده که ارزش ریالی آن را به افزون بر ٢ ۵۰ میلیارد ریال رسانده است.
رییس جهادکشاورزی اردکان، ارقام اصلی انار شهرستان اردکان را نیز شامل ملس، میخوش، شیرین و نباتی ذکر کرد و گفت: مقادیری از تولیدات انار شهرستان همه ساله با فرآوری به محصولاتی مانند رب انار و اناردان تبدیل می‌شوند.
وی، عمده زمان برداشت این محصول در اردکان را از اواسط مهر تا اوایل آذرماه عنوان کرد و گفت: بهترین عملکرد برداشت این محصول در شهرستان مربوط به شهر عقدا و روستای تاریخی مزرعه‌نو است که میزان عملکرد 45 تن و بیشتر شامل انار میخوش است.
احمدی یادآور شد: سطح زیر کشت این محصول در مناطق مختلف شهرستان اردکان 340 هکتار در اردکان، 450 هکتار در بخش عقدا و 60 هکتار در بخش خرانق بوده است.
پیش از این علی سپهری اردکانی، از محققان تاریخ شناس اردکانی خاطرنشان کرده، چیدن انار در این شهرستان عنوان «انارچینُگ» دارد چرا که از قدیم برداشت انار در اردکان و توابع این شهرستان همچون عقدا و خرانق به طور سنتی با حضور اعضای خانواده و همچون دیگر شهرهای یزد با سادگی هر چه تمام تر برگزار می‌شود.
نویسنده کتاب‌های « تاریخ اردکان » و «یونان کوچک»، ادامه داده، از میوه انار در شهرستان اردکان غذاهای سنتی همچون «گورماست شیر» و « گورماست ارده» تهیه می‌شود که طرفداران خاص خودش را دارد. ترکیب آب انار و رُب در فصو ل غیر از برداشت این میوه ، با شیر گوسفند و گاو را « گورماست شیر » و اگر آب این میوه یا همان رُب انار را به ارده اضافه کنند به آن « گورماست ارده » میگویند که غذایی گوارا و انرژی بخش است.البته از آب انار به عنوان چاشنی برای خوشمزه کردن آش محلی استان که به «شولی یزدی » معروف است نیز استفاده می‌شود.
این پژهشگر حوزه میراث فرهنگی خاطرنشان کرده، در آخرین روزهای برداشت انار به انارهای کوچک و بازمانده از مرحله اول برداشت «انارِ کِلُگ» می گویند که گاهی طعم و مزه‌ای متفاوت و خوشمزه تر از انارهای برداشت اول دارد.
یادآور می‌شود، انارهای شهرستان اردکان که با نام « انار عقدایی » شهره است، در بازاهای فصل پاییز با مشتریان خاص خود نروبروست و گاهی با قیمت‌های بالایی نیز به فروش می‌رود که این افزایش قیمت در شب یلدا نیز بیشتر به چشم می‌خورد.
استان یزد، رتبه سوم کشور را در تولید انار دارد و شهرستان اردکان در تولید این میوه در جایگاه هشتم در میان شهرستان‌های استان دارد. سطح زیرکشت انار در استان یزد، 10 هزار و 500 هکتار است که از این آمار 710 هکتار که 684 هکتار آن باغات بارور است، در شهرستان اردکان واقع شده است.
متوسط برداشت انار شهرستان اردکان در هر هکتار حدود 14 هزار و 500 کیلوگرم و میزان تولید سطح زیرکشت در متوسط عملکرد انار در شهرستان اردکان، قریب به 11 هزار تن است. همچنین شمار واحدهای فرآوری انار در این شهرستان نیز قریب 70 واحد است و ارقام اصلی انار شهرستان اردکان ملس، میخوش، شیرین و نباتی است و از جمله محصولات فرآوری شده در شهرستان می‌توان به رب انار و اناردانه اشاره کرد.